Şema Terapisi: Kendinizi, Başkalarını ve Dünyayı Nasıl Algıladığınızı Değiştirin

[Gri Caner]

Şema Terapisi: Kendinizi, Başkalarını ve Dünyayı Nasıl Algıladığınızı Değiştirin

Hayatınızda bazı sorunlar yaşıyorsunuz. Belki depresyon, anksiyete, bağımlılık, yeme bozukluğu, ilişki sorunları veya kişilik bozukluğu gibi psikolojik bir sorununuz var. Belki de kendinizi yetersiz, değersiz, sevilmeyen, yalnız, korkak, suçlu, utançlı veya öfkeli hissediyorsunuz. Belki de başkalarıyla sağlıklı ve mutlu bir şekilde iletişim kuramıyor, sınırlarınızı koruyamıyor, ihtiyaçlarınızı karşılayamıyor veya hayallerinizi gerçekleştiremiyorsunuz.

Bu sorunların hepsinin ortak bir noktası var: Şemalarınız. Şemalar, kendinizi, başkalarını ve dünyayı nasıl algıladığınızı belirleyen, çocukluk ve ergenlik döneminde oluşan, derinlemesine yerleşmiş inanç ve varsayımlar sistemidir. Şemalar, duygularınızı, düşüncelerinizi, davranışlarınızı ve ilişkilerinizi etkiler. Şemalar, hayatınızı kolaylaştırmak yerine zorlaştırıyorsa, bunlara uyumsuz şemalar denir.

Şema terapisi, uyumsuz şemaları tanımlamak, anlamak ve değiştirmek için geliştirilmiş bir psikoterapi yaklaşımıdır. Şema terapisi, bilişsel-davranışçı, psikodinamik, duygu odaklı, bağlanma ve gestalt terapilerinin bir sentezidir. Şema terapisi, sadece semptomları değil, sorunların kökenini de ele alır. Şema terapisi, size kendinizi, başkalarını ve dünyayı daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi bir şekilde algılamanızı sağlar.

Bu makalede, şema terapinin ne olduğunu, nasıl çalıştığını, temel kavramlarını, uygulama sürecini ve faydalarını anlatacağız. Şema terapinin, psikolojik sorunları olan veya olmayan, kendini geliştirmek isteyen herkese yardımcı olabileceğini göstereceğiz. Şema terapinin, hayatınızı değiştirebilecek güçlü ve etkili bir terapi yöntemi olduğunu öğreneceksiniz.

Şemalar, Başa Çıkma Stilleri ve Modlar

Şema terapinin temel kavramları şemalar, başa çıkma stilleri ve modlardır. Bu kavramları anlamak, şema terapinin nasıl çalıştığını ve size nasıl yardımcı olabileceğini anlamanızı sağlar.

Şemalar: Şemalar, kendinizi, başkalarını ve dünyayı nasıl algıladığınızı belirleyen, çocukluk ve ergenlik döneminde oluşan, derinlemesine yerleşmiş inanç ve varsayımlar sistemidir. Şemalar, duygularınızı, düşüncelerinizi, davranışlarınızı ve ilişkilerinizi etkiler. Şemalar, hayatınızı kolaylaştırmak yerine zorlaştırıyorsa, bunlara uyumsuz şemalar denir.

Uyumsuz şemalar, genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde yaşanan olumsuz deneyimlerden kaynaklanır. Örneğin, ebeveynlerinizden yeterli sevgi, ilgi, destek veya güven alamadıysanız, kendinizi değersiz, sevilmeyen, yalnız veya güvensiz hissedebilirsiniz. Bu da, değersizlik, terk edilme, bağımlılık veya güvensizlik gibi uyumsuz şemaların oluşmasına yol açabilir.
Uyumsuz şemalar, yetişkinlikte de devam eder ve hayatınızı olumsuz yönde etkiler. Örneğin, değersizlik şemasına sahipseniz, kendinizi başkalarından aşağıda görür, başarılarınızı küçümser, eleştirilere dayanamaz, kendinizi suçlar veya kendinize zarar verirsiniz. Bu da, depresyon, anksiyete, özgüven eksikliği, özsaygı sorunları veya intihar düşünceleri gibi psikolojik sorunlara yol açabilir.

Şema terapinin amacı, uyumsuz şemaları tanımlamak, anlamak ve değiştirmektir. Şema terapisi, size uyumsuz şemalarınızın nereden geldiğini, nasıl etkilediğini ve nasıl değiştirilebileceğini gösterir. Şema terapisi, size uyumsuz şemalarınızla savaşmak yerine, onları kabul etmek, anlamak ve dönüştürmek için gerekli becerileri kazandırır. Şema terapisi, size daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi şemalar oluşturmanızı sağlar.
Şema terapisi, 18 adet uyumsuz şema tanımlamıştır. Bu şemalar, beş temel duygusal ihtiyacın karşılanmamasından kaynaklanır. Bu ihtiyaçlar şunlardır:

• Güvenli bağlanma: Sevgi, ilgi, destek, saygı ve güven duyabileceğiniz yakın ilişkiler kurma ihtiyacı.
• Otonomi ve yeterlilik: Kendi başınıza karar verebilme, sorumluluk alabilme, başarı elde edebilme ve hayatınızı yönetebilme ihtiyacı.
• Özgürlük ve oyun: Kendi isteklerinize göre hareket edebilme, eğlenebilme, yaratıcı olabilme ve kendinizi ifade edebilme ihtiyacı.
• Sınırlar ve gerçekçilik: Kendinize ve başkalarına saygılı olabilme, uygun sınırlar koyabilme, gerçekleri kabul edebilme ve olgunlaşabilme ihtiyacı.
• Anlam ve amaç: Hayatınızın bir anlamı ve amacı olduğunu hissedebilme, değerlerinize uygun yaşayabilme, kendinizi geliştirebilme ve katkıda bulunabilme ihtiyacı.

Bu ihtiyaçlar karşılanmadığında, aşağıdaki uyumsuz şemalar oluşabilir:

• Güvenli bağlanma ile ilgili uyumsuz şemalar:
  • Terk edilme: Sevdiğiniz kişilerin sizi terk edeceği, yalnız kalacağınız veya hayatta tek başınıza kalacağınız korkusu.
  • Bağımlılık: Kendi başınıza hayatınızı yönetemeyeceğiniz, başkalarına bağımlı olmanız gerektiği veya başkalarının yardımı olmadan başarılı olamayacağınız inancı.
  • Duygusal yoksunluk: Başkalarından yeterli sevgi, ilgi, destek, şefkat veya güven alamayacağınız veya almanız gerektiği duygusu.
  • Sosyal izolasyon: Kendinizi başkalarından farklı, yabancı, ayrı veya dışlanmış hissetme veya başkalarıyla yakın ilişkiler kuramama durumu.
  • Kusurluluk: Kendinizi kusurlu, eksik, yetersiz, değersiz veya sevilmeye layık olmayan biri olarak görme veya başkalarının sizi böyle gördüğünü düşünme durumu.
  • Suçluluk ve utanç: Kendinizi suçlu, utançlı, kötü, yanlış veya hatalı biri olarak görme veya başkalarının sizi böyle gördüğünü düşünme durumu.
• Otonomi ve yeterlilik ile ilgili uyumsuz şemalar:
  • Başarısızlık: Kendinizi başarısız, yeteneksiz, beceriksiz veya zeki olmayan biri olarak görme veya başkalarının sizi böyle gördüğünü düşünme durumu.
  • Yetersizlik: Kendinizi yeterli, güçlü, bağımsız veya özgüvenli olmayan biri olarak görme veya başkalarının sizi böyle gördüğünü düşünme durumu.
  • Bağımlılık: Kendinizi kararsız, bağımlı, çaresiz veya zayıf biri olarak görme veya başkalarının sizi böyle gördüğünü düşünme durumu.
  • Yardıma muhtaçlık: Kendinizi yardıma muhtaç, korunmasız, savunmasız veya tehlikede olan biri olarak görme veya başkalarının sizi böyle gördüğünü düşünme durumu.
• Özgürlük ve oyun ile ilgili uyumsuz şemalar:
  • Engellenmiş özgürlük: Kendi isteklerinize göre hareket edemeyeceğiniz, eğlenemeyeceğiniz, yaratıcı olamayacağınız veya kendinizi ifade edemeyeceğiniz inancı.
  • Engellenmiş oyun: Kendinizi oyun oynamaya, eğlenmeye, gevşemeye veya keyif almaya hakkınız olmadığına, bunların zaman kaybı olduğuna veya bunları yaparsanız başarısız olacağınıza inanma durumu.
• Sınırlar ve gerçekçilik ile ilgili uyumsuz şemalar:
  • Yetersiz sınırlar: Kendinize veya başkalarına saygılı olamama, uygun sınırlar koyamama, hayır diyememe, başkalarının isteklerine boyun eğme veya başkalarını kontrol etme durumu.
  • Gerçekçi olmayan standartlar: Kendinizden veya başkalarından mükemmellik, yüksek performans, üstünlük veya başarı beklemek veya bunlara ulaşamadığınızda kendinizi veya başkalarını eleştirmek durumu.
• Anlam ve amaç ile ilgili uyumsuz şemalar:
  • Anlamsızlık: Hayatınızın bir anlamı veya amacı olmadığına, değerlerinize uygun yaşayamadığınıza, kendinizi geliştiremediğinize veya katkıda bulunamadığınıza inanma durumu.
  • Boşluk: Kendinizi boş, yalnız, mutsuz veya tatminsiz hissetme veya hayatınızda bir eksiklik olduğunu düşünme durumu.
  • Bu uyumsuz şemalar, size hayatınızda birçok sorun yaratır. Bu sorunlardan kurtulmak için, uyumsuz şemalarınızla nasıl başa çıktığınızı anlamanız gerekir. Bu da, başa çıkma stillerini anlamanızı gerektirir.

Başa çıkma stilleri: Başa çıkma stilleri, uyumsuz şemalarınızla baş etmek için kullandığınız davranış, düşünce ve duygu biçimleridir. Başa çıkma stilleri, uyumsuz şemalarınızı değiştirmek yerine, onları geçici olarak bastırmak, kaçmak veya tatmin etmek için kullanılır. Başa çıkma stilleri, uyumsuz şemalarınızı güçlendirir ve hayatınızı daha da zorlaştırır.

Başa çıkma stilleri, üç ana kategoriye ayrılır:

• Teslim olma: Uyumsuz şemalarınızı doğru kabul etmek, onlara uygun davranmak, onlara boyun eğmek veya onlardan kaçmamak şeklindeki başa çıkma stilidir. Örneğin, terk edilme şemasına sahipseniz, sevdiğiniz kişilerin sizi terk edeceğini düşünür, onlara bağımlı olur, onların isteklerine uyum sağlar, onlardan ayrılmaz veya onları kontrol etmeye çalışırsınız.
• Kaçınma: Uyumsuz şemalarınızı bastırmak, inkar etmek, unutmak, görmezden gelmek veya onlardan uzaklaşmak şeklindeki başa çıkma stilidir. Örneğin, değersizlik şemasına sahipseniz, kendinizi değersiz hissettiğinizi kabul etmez, başarılarınızı görmezden gelir, eleştirilere katlanamaz, kendinizi suçlamaz veya kendinize zarar vermezsiniz.
• Aşırı telafi: Uyumsuz şemalarınızın tam tersini yapmak, onlara karşı çıkmak, onları yalanlamak veya onları tatmin etmek şeklindeki başa çıkma stilidir. Örneğin, yetersizlik şemasına sahipseniz, kendinizi yeterli hissetmek için aşırı çalışır, başkalarından üstün olmaya çalışır, başarılarınızı abartır, eleştirilere karşı çıkar, kendinizi övünç veya kendinize zarar vermezsiniz.

Şema terapinin amacı, uyumsuz başa çıkma stillerini tanımlamak, anlamak ve değiştirmektir. Şema terapisi, size uyumsuz başa çıkma stillerinizin neden olduğu sorunları, nasıl etkilediğini ve nasıl değiştirilebileceğini gösterir. Şema terapisi, size uyumsuz başa çıkma stillerinizden kurtulmak için gerekli becerileri kazandırır. Şema terapisi, size daha sağlıklı, uyumlu ve etkili başa çıkma stilleri oluşturmanızı sağlar.

Başa çıkma stilleri, uyumsuz şemalarınızla nasıl başa çıktığınızı belirler. Ancak, uyumsuz şemalarınızın nasıl hissettiğinizi, nasıl düşündüğünüzü ve nasıl davrandığınızı belirleyen başka bir kavram daha vardır. Bu kavram, modlardır.

Modlar: Modlar, uyumsuz şemalarınızın tetiklendiği zamanlarda ortaya çıkan duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır. Modlar, uyumsuz şemalarınızın yoğunlaştığı, abartıldığı veya çarpıtıldığı durumlardır. Modlar, hayatınızı olumsuz yönde etkiler, sizi rahatsız eder, sizi kontrol eder ve sizi kendinizden uzaklaştırır.

Modlar, beş ana kategoriye ayrılır:

• Çocuk modları: Çocukluk veya ergenlik döneminde yaşanan olumsuz deneyimlerden kaynaklanan, çocuksu, savunmasız, acı çeken veya öfkeli duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır. Örneğin, duygusal yoksunluk şemasına sahipseniz, sevgi, ilgi, destek, şefkat veya güven alamadığınızı hisseder, kendinizi yalnız, üzgün, korkmuş veya çaresiz hissedersiniz. Bu da, duygusal yoksunluk çocuk modunu tetikler.
• Ebeveyn modları: Ebeveynlerinizin veya yetişkinlerin size karşı takındığı tutumları taklit eden, eleştirel, cezalandırıcı, koruyucu veya aşırı sorumlu duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır. Örneğin, gerçekçi olmayan standartlar şemasına sahipseniz, kendinizden veya başkalarından mükemmellik, yüksek performans, üstünlük veya başarı bekler, bunlara ulaşamadığınızda kendinizi veya başkalarını eleştirir, suçlar veya cezalandırırsınız. Bu da, eleştirel ebeveyn modunu tetikler.
• Uyumsuz başa çıkma modları: Uyumsuz şemalarınızla baş etmek için kullandığınız teslim olma, kaçınma veya aşırı telafi başa çıkma stillerinden kaynaklanan duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır. Örneğin, terk edilme şemasına sahipseniz, sevdiğiniz kişilerin sizi terk edeceğini düşünür, onlara bağımlı olur, onların isteklerine uyum sağlar, onlardan ayrılmaz veya onları kontrol etmeye çalışırsınız. Bu da, teslim olma başa çıkma modunu tetikler. Ya da, değersizlik şemasına sahipseniz, kendinizi değersiz hissettiğinizi kabul etmez, başarılarınızı görmezden gelir, eleştirilere katlanamaz, kendinizi suçlamaz veya kendinize zarar vermezsiniz. Bu da, kaçınma başa çıkma modunu tetikler. Ya da, yetersizlik şemasına sahipseniz, kendinizi yeterli hissetmek için aşırı çalışır, başkalarından üstün olmaya çalışır, başarılarınızı abartır, eleştirilere karşı çıkar, kendinizi övünç veya kendinize zarar vermezsiniz. Bu da, aşırı telafi başa çıkma modunu tetikler.

Şema terapinin amacı, uyumsuz başa çıkma modlarını tanımlamak, anlamak ve değiştirmektir. Şema terapisi, size uyumsuz başa çıkma modlarınızın neden olduğu sorunları, nasıl etkilediğini ve nasıl değiştirilebileceğini gösterir. Şema terapisi, size uyumsuz başa çıkma modlarınızdan kurtulmak için gerekli becerileri kazandırır. Şema terapisi, size daha sağlıklı, uyumlu ve etkili başa çıkma modları oluşturmanızı sağlar.

• Sağlıklı yetişkin modu: Sağlıklı yetişkin modu, uyumsuz şemalarınızı, başa çıkma stillerinizi ve modlarınızı değiştirmenizi sağlayan duygu, düşünce ve davranış kalıbıdır. Sağlıklı yetişkin modu, kendinizi, başkalarını ve dünyayı gerçekçi, olumlu ve sağlıklı bir şekilde algılamanızı sağlar. Sağlıklı yetişkin modu, duygularınızı, düşüncelerinizi, davranışlarınızı ve ilişkilerinizi yönetmenizi sağlar. Sağlıklı yetişkin modu, ihtiyaçlarınızı, isteklerinizi, değerlerinizi ve hedeflerinizi belirlemenizi ve karşılayabilmenizi sağlar.

Şema terapinin amacı, sağlıklı yetişkin modunu geliştirmek, güçlendirmek ve yaygınlaştırmaktır. Şema terapisi, size sağlıklı yetişkin modunu nasıl kullanabileceğinizi, nasıl geliştirebileceğinizi ve nasıl sürdürebileceğinizi gösterir. Şema terapisi, size sağlıklı yetişkin modunu hayatınızın her alanında uygulamanızı sağlar.

Şemalar, başa çıkma stilleri ve modlar, şema terapinin nasıl çalıştığını ve size nasıl yardımcı olabileceğini anlamanızı sağlar. Şema terapisi, size uyumsuz şemalarınızı, başa çıkma stillerinizi ve modlarınızı değiştirmeniz için gerekli becerileri kazandırır. Şema terapisi, size sağlıklı yetişkin modunu geliştirmeniz için destek olur.

Değerlendirme aşaması: Değerlendirme aşaması, şema terapinin ilk 3-5 seansında gerçekleşir. Bu aşamada, şema terapisti, danışanın psikolojik sorunlarını, yaşam öyküsünü, duygusal ihtiyaçlarını, uyumsuz şemalarını, başa çıkma stillerini ve modlarını tanımak ve anlamak için çeşitli testler ve görüşmeler kullanır.
Tedavi aşaması: Tedavi aşaması, şema terapinin devamıdır. Bu aşamada, şema terapisti, danışanın uyumsuz şemalarını, başa çıkma stillerini ve modlarını değiştirmek, sağlıklı yetişkin modunu geliştirmek ve danışanın psikolojik sorunlarını çözmek için çeşitli teknikler ve yöntemler kullanır. Bu teknikler ve yöntemler şunlardır:

• Bilişsel teknikler: Bilişsel teknikler, danışanın uyumsuz şemalarını, başa çıkma stillerini ve modlarını fark etmesini, sorgulamasını, eleştirmesini ve değiştirmesini sağlayan tekniklerdir. Bilişsel teknikler, danışanın duygu, düşünce ve davranışlarını gözlemlemesini, kaydetmesini, analiz etmesini ve alternatiflerini üretmesini içerir. Bilişsel teknikler, danışana daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi şemalar, başa çıkma stilleri ve modlar oluşturmasını sağlar.
• Duygu odaklı teknikler: Duygu odaklı teknikler, danışanın uyumsuz şemalarını, başa çıkma stillerini ve modlarını duygusal olarak deneyimlemesini, ifade etmesini, işlemesini ve değiştirmesini sağlayan tekniklerdir. Duygu odaklı teknikler, danışanın çocukluk veya ergenlik döneminde yaşadığı olumsuz deneyimleri yeniden canlandırmasını, bunların nasıl uyumsuz şemaların oluşumuna katkıda bulunduğunu anlamasını, bunlara karşı duyduğu duyguları fark etmesini, kabul etmesini ve serbest bırakmasını içerir. Duygu odaklı teknikler, danışana daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi duygular oluşturmasını sağlar.
• Davranışçı teknikler: Davranışçı teknikler, danışanın uyumsuz şemalarını, başa çıkma stillerini ve modlarını davranışsal olarak deneyimlemesini, değiştirmesini ve pekiştirmesini sağlayan tekniklerdir. Davranışçı teknikler, danışanın uyumsuz şemalarına, başa çıkma stillerine ve modlarına uygun olmayan davranışları bırakmasını, bunların yerine daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi davranışları benimsemesini ve uygulamasını içerir. Davranışçı teknikler, danışana daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi şemalar, başa çıkma stilleri ve modlar pekiştirmesini sağlar.

Tedavi aşamasının sonunda, şema terapisti, danışanın tedavi sürecindeki ilerlemesini değerlendirir, danışanın ulaştığı hedefleri belirler, danışana geri bildirim verir ve danışanın tedaviye son vermesini sağlar. Şema terapisti, ayrıca, danışana tedavi sonrasında nasıl devam edebileceğini, nasıl nüksleri önleyebileceğini ve nasıl kendini geliştirebileceğini anlatır ve danışana destek olur.

Sonuç itibariyle,
Şema terapi, psikolojik sorunları olan veya olmayan, kendini geliştirmek isteyen herkese yardımcı olabilir. Şema terapi, size kendinizi, başkalarını ve dünyayı daha sağlıklı, olumlu ve gerçekçi bir şekilde algılamanızı sağlar. Şema terapi, size duygularınızı, düşüncelerinizi, davranışlarınızı ve ilişkilerinizi yönetmenizi sağlar. Şema terapi, size ihtiyaçlarınızı, isteklerinizi, değerlerinizi ve hedeflerinizi belirlemenizi ve karşılayabilmenizi sağlar.

Şema terapi, hayatınızı değiştirebilecek güçlü ve etkili bir terapi yöntemidir. Şema terapi, size daha mutlu, daha başarılı, daha tatmin ve daha anlamlı bir hayat yaşamanızı sağlar. Şema terapi, size kendinizi sevmenizi ve başkaları tarafından sevilmenizi sağlar.