Merhaba. Forumda Ryzen sistemlere alınan RAM'lerde veya verilen değerlerde pek çok hatalar görünce böyle bir konu açma gerekliliği duydum. Umarım yardımcı bir konu olur.
Öncelikle Ryzen dediğimiz seri çok büyük bir seri. Ta Ryzen 1000'den başlıyor, 5000'e kadar gidiyor. Arada tonlarda işlemci ve mimari farklılığı var. Hepsinin isminde Ryzen olsa da mimari ve yapı olarak farklılıkları mevcut. Mesela Ryzen 1000 serisi Zen mimari, Ryzen 1000 AF ve Ryzen 2000 serisi Zen+ mimari, Ryzen 3000 serisi Zen2, Ryzen 5000 serisi Zen3 gibi gibi. Bu mimariler arasında RAM ile alakalı farklılıklar mevcut. Bellek kontrolcüleri arasında farklılıklar var.
NOT: Ryzen APU'larda istisnalar mevcuttur. Örneğin Ryzen 2000G ve 3000G serisi APU'ların RAM overclock veya bellek kontrolcü yönünden kötü olmasına karşın Ryzen 4000G ve Ryzen 5000G bellek kontrolcü yönünden çok iyidir.
(ZEN) Ryzen 1000 serisi için ideal frekanslar;
(ZEN+) Ryzen 1000 AF ve Ryzen 2000 serisi için ideal frekanslar;
(ZEN2) Ryzen 3000 serisi için ideal frekanslar;
(ZEN3) Ryzen 5000 serisi için ideal frekanslar;
FCLK-Fabric Clock
Zen ve Zen+ serilerinde FCLK var ancak değiştiremiyorsunuz. Zen2 ve Zen3 serilerinde FCLK var ve değiştirebiliyorsunuz. 3600 MHz ve sonrasında FCLK'yi elle girmenizi öneririm yoksa otomatik yapmayabiliyor. FCLK'nin olayı da DRAM frekansınızın yarısı olmalı ki tam verimli kullanabilesiniz. Mesela DRAM frekansını 3800 MHz girdiyseniz FCLK'yi de 1900 FCLK girmeniz tam verimlilikte kullanmanıza olanak sağlar.
FCLK'yi esnetebilmenin yolları mevcut. SoC Voltage'ı arttırarak FCLK'yi bir miktar arttırabilmeniz mümkün ama her zaman olacak diye bir şey yok. Misal ben kendimden ve bir arkadaşımdan örnek vereyim. Ben 1.1 SoC ile 1866 FCLK'yi geçemiyordum, 1.15 SoC yaptığımda 1933 FCLK'ye kadar çıkabildim sorunsuz bir şekilde. Ama arkadaşım 1.1 SoC ile 1800 FCLK yapabiliyorken 1.2 SoC bile vermesine rağmen 1800 FCLK üstüne çıkamadı. Yani bellek kontrolcünüzün kalitesine bakıyor bu biraz.
NOT: SoC voltajını fazla abartmayın. 1.2 ve üstü iyi değil, 1.3 ve üstü direkt tehlikeli, işlemciye zarar verebilirsiniz.
Frekans yükseldikçe CLDO VDDP, VDDG CCD, VDDG IOD gibi değerleri eğer manuel girmezseniz anakart kendi kafasına göre yüksek girebiliyor. Bu değerleri HWiNFO veya ZenTimings gibi programlardan kontrol edin. Çok yüksek olmadığına dikkat edin. Bu 3 voltaj çok yüksek olursa işlemcinize kalıcı hasar verebilirsiniz. Böyle söyleyince çok korkutucu gibi duruyor ama düzeltmek sizin elinizde olduğu için telaş etmeye gerek yok.
DRAM/FCLK=2 dengesi önemli midir?
Ryzen işlemcilerde önemlidir. Bir de bizim halkımızda şöyle bir şey var, yüksek MHz her zaman en iyisidir diye. Hayır, yüksek MHz her zaman en iyisi değildir. Bu işlemcilerin hepsi RAM performansı verecek şekilde üretilmiyor. Intel'de evet 4400-4600 MHz RAM'ler rahatlıkla kullanılabiliyor çünkü FCLK gibi bir dert yok onlarda. Ryzen işlemcili bir sistem kullanıyorsan bu dengeye önem vermelisin. İstediğiniz kaynağa bakabilirsiniz, 1:1 kullanılan 3800 MHz bir RAM her zaman 1:2 kullanılan bir 4600-4800 MHz'den daha iyi performans verir.
NOT: Tamamen RAM frekansına ihtiyaç duyan uygulamalardaki performansı bilmiyorum, bazı programlar tamamen RAM frekansına odaklandığı için belki orada FCLK'nin önemi yoktur, onu bilmiyorum.
4000-4400-4800-5066 MHz gibi yüksek MHz'li RAM kiti aldım, ne yapmalıyım?
Öncelikle size bu konuda şöyle bir şey demek istiyorum. Standart kullanıcısıysanız AMD Ryzen sistemlerde bu derece yüksek MHz olan RAM'lere ihtiyacınız yok. Zaten bunları alsanız da ortalama 3600 MHz kullanacaksınız, boşuna fazla para vermeyin. 3600 MHz bir RAM'in fiyatı 700 lirayken 4000 MHz ve üstü RAM'lerin fiyatı 1000 liradan başlıyor. Gerek yok, paranız cebinizde kalsın.
NOT: Samsung B Die çip arıyorsanız, overclock yapacaksanız bu istisnadır. Mesela 4400 MHz bir RAM bulmuşsunuzdur, XMP'si 19-19-19-39'dur. Bu mesela Samsung B Die'dır ve bunun için fazla para verilebilir. Ama standart kullanıcı iseniz herhangi bir 3200-3600 MHz RAM işinizi görür, para cebinizde kalsın farklı donanımları yükseltin.
Diyelim aldınız, ne yapmanız gerekiyor? XMP'yi açmanızı tavsiye etmem. Çünkü XMP'yi açıp frekansı 3600 MHz yaparsanız 4800'e göre ayarladığı alt gecikmeler aynı kalacak ve o gecikmeelri 3600 MHz kullanacaksınız. Böyle bir şey olmasını istemeyiz. Nedeni de şu. Mesela sen o RAM'i kendin değerleri tek tek girerek 3600 MHz 16-18-18-38 yapabilme imkanın varken XMP açıp 3600'e çektiğinde 4800 MHz'deki 19-26-26-46 değerini gidip 3600 MHz 19-26-26-46 diye girecek. Ki bu da RAM performansınızı bir miktar düşürecektir. Yani böyle yüksek XMP'li bir RAM aldıysanız ve Ryzen serisi bir işlemci kullanıyorsanız XMP açmayın, bütün değerleri tek tek elinizle girin.
Elle girmeniz için öncelikle RAM'inizin çipi hakkında fikir edinmeniz gerek. Bunu da Thaiphoon Burner programı sayesinde elde edebilirsiniz.
Şu şekil bir ekran açılıyor. ''Manufacturer'' sekmesinde yazan çip üreticisi, ''Die Density'' sekmesinde yazan ise çipinizi gösterir. Mesela bendeki RAM'in modeli 8 Gbit Samsung B Die. Sizde Micron varsa Manufacturer sekmesinde Micron yazar, Die Density sekmesinde 8 Gbit E Die falan yazar.
NOT: Bu program çipinizi %100 doğru söyleyemeyebiliyor. Ama çok yüksek ihtimalle doğru söylüyor. Eğer bulamazsanız Technopat Sosyal'de konu açın veya bu konu altında mesaj atın, yanlışsa doğrusunu bulmaya çalışabilirim.
Çipinizi buldunuz, diyelim Hynix CJR bulunduruyor. İnternetten ufak bir araştırma yapın CJR bellek kullananlar ne tür değerler verip stabiliteyi bulmuşlar, ortalama bir fikir edinmiş olursunuz. Tabii direkt gidip o değeri denemeyin, her çip tamamen aynı performansı vermez. ''Bin'' kalitesi de mevcut RAM'lerde. Mesela 2 kişide CJR çip vardır, birisi tRCDRD değerini 19 yapabilir diğeri 20 yapabilir 19 yaptığında stabil olmaz gibi gibi.
Daha sonra elle bütün değerleri girdikten sonra kaydedip çıkın. Öncelikle Prime95 Large FFTs testi öneririm. Bellek kontrolcünüzü stres testine sokuyor.
www.guru3d.com
Daha sonrasında MemTest86 yapmanızı öneririm.
Daha sonrasında TestMem5 yapmanızı öneririm.
www.overclock.net
Daha sonra AIDA64 Memory Benchmark yapmanızı öneririm. (Extreme olanını indirin.)
Tüm bunlardan sorunsuz bir şekilde geçtikten sonra da Valorant oynamanızı öneririm. Valorant, RAM stabilitesi için güzel bir oyun.
Yaptığınız RAM overclock değerlerini görebileceğiniz ZenTimings programını da buradan indirebilirsiniz.
zentimings.protonrom.com
Overclock riskli midir? Zararı var mıdır, donanımlarıma zarar verir mi?
Doğru yapılan bir overclock, sisteminize zarar vermez. Bunu unutmayın. Burada dikkatli olmanız gereken en büyük nokta BIOS'ta ayar girerken voltaj kısmında dikkatli olmanız. Mesela 1V girmeniz gereken değere yanlışlıkla 2V girmeyin, işte o zaman zarar verebilme ihtimaliniz var. Onun dışında yanlış gecikme girmeniz durumunda maksimum görüntü gelmez, onu da CLEAR CMOS pinlerine tornavida değdirerek veya BIOS pilini çıkartarak BIOS sıfırlayıp düzeltebilirsiniz.
Standart kullanıcıyım, nasıl bir RAM tercihinde bulunmalıyım?
Öncelikle bir bütçe belirle. Mesela 800 lira bütçen var, aç Akakçe gibi bir siteyi ve bütün RAM'lere bak. Mesela 3600 MHz RAM buldun 4-5 tane, hepsini al bir yere kaydet. Daha sonra o 4-5 tanesi arasında CL değeri düşük olanlara bak. Mesela birisi 3600 MHz CL18, birisi 3600 MHz CL17, birisi 3600 MHz CL16 birisi 3600 MHz CL19. İçlerinden en iyisi 3600 MHz CL16 olan, onu alıp geçebilirsin. Standart kullanıcısıysan olabildiğince yüksek MHz, olabildiğince düşük CL değerine sahip bir RAM bulmaya çalış.
Overclock yapmak istiyorum, nasıl bir RAM tercihinde bulunmalıyım?
Overclock yapmak istiyorsan çip araştırması, XMP araştırması ve RAM araştırması yapman gerek. Misal G.Skill TridentZ NEO RGB almak istiyorsun. Aç araştır Google'da, bu RAM'den hangi çipler hangi XMP'de hangi modelde çıkıyor gibisinden. Mesela F4-3200C14D-16GTZ gibi bir modelden Samsung B Die çıkıyor, F4-3200C16D-16GTZ olandan Hynix CJR çıkıyor gibi gibi. Eğer uğraşmak istemiyorum diyorsan şu an piyasada çipi garanti iyi çıkan modellerden birisi Crucial Ballistix 3000-3200-3600 MHz modelleridir.
Söyleyeceklerim bu kadar, eksik varsa aşağıda belirtmeyi unutmayın. Sorunuz varsa elimden geldiğince cevaplamaya çalışırım.
Öncelikle Ryzen dediğimiz seri çok büyük bir seri. Ta Ryzen 1000'den başlıyor, 5000'e kadar gidiyor. Arada tonlarda işlemci ve mimari farklılığı var. Hepsinin isminde Ryzen olsa da mimari ve yapı olarak farklılıkları mevcut. Mesela Ryzen 1000 serisi Zen mimari, Ryzen 1000 AF ve Ryzen 2000 serisi Zen+ mimari, Ryzen 3000 serisi Zen2, Ryzen 5000 serisi Zen3 gibi gibi. Bu mimariler arasında RAM ile alakalı farklılıklar mevcut. Bellek kontrolcüleri arasında farklılıklar var.
NOT: Ryzen APU'larda istisnalar mevcuttur. Örneğin Ryzen 2000G ve 3000G serisi APU'ların RAM overclock veya bellek kontrolcü yönünden kötü olmasına karşın Ryzen 4000G ve Ryzen 5000G bellek kontrolcü yönünden çok iyidir.
(ZEN) Ryzen 1000 serisi için ideal frekanslar;
- 3000 MHz
- 3200 MHz
- 3266 MHz
- 3333 MHz
(ZEN+) Ryzen 1000 AF ve Ryzen 2000 serisi için ideal frekanslar;
- 3266 MHz
- 3333 MHz
- 3466 MHz
(ZEN2) Ryzen 3000 serisi için ideal frekanslar;
- 3600 MHz
- 3666 MHz
(ZEN3) Ryzen 5000 serisi için ideal frekanslar;
- 3600 MHz
- 3733 MHz
- 3800 MHz
FCLK-Fabric Clock
Zen ve Zen+ serilerinde FCLK var ancak değiştiremiyorsunuz. Zen2 ve Zen3 serilerinde FCLK var ve değiştirebiliyorsunuz. 3600 MHz ve sonrasında FCLK'yi elle girmenizi öneririm yoksa otomatik yapmayabiliyor. FCLK'nin olayı da DRAM frekansınızın yarısı olmalı ki tam verimli kullanabilesiniz. Mesela DRAM frekansını 3800 MHz girdiyseniz FCLK'yi de 1900 FCLK girmeniz tam verimlilikte kullanmanıza olanak sağlar.
FCLK'yi esnetebilmenin yolları mevcut. SoC Voltage'ı arttırarak FCLK'yi bir miktar arttırabilmeniz mümkün ama her zaman olacak diye bir şey yok. Misal ben kendimden ve bir arkadaşımdan örnek vereyim. Ben 1.1 SoC ile 1866 FCLK'yi geçemiyordum, 1.15 SoC yaptığımda 1933 FCLK'ye kadar çıkabildim sorunsuz bir şekilde. Ama arkadaşım 1.1 SoC ile 1800 FCLK yapabiliyorken 1.2 SoC bile vermesine rağmen 1800 FCLK üstüne çıkamadı. Yani bellek kontrolcünüzün kalitesine bakıyor bu biraz.
NOT: SoC voltajını fazla abartmayın. 1.2 ve üstü iyi değil, 1.3 ve üstü direkt tehlikeli, işlemciye zarar verebilirsiniz.
Frekans yükseldikçe CLDO VDDP, VDDG CCD, VDDG IOD gibi değerleri eğer manuel girmezseniz anakart kendi kafasına göre yüksek girebiliyor. Bu değerleri HWiNFO veya ZenTimings gibi programlardan kontrol edin. Çok yüksek olmadığına dikkat edin. Bu 3 voltaj çok yüksek olursa işlemcinize kalıcı hasar verebilirsiniz. Böyle söyleyince çok korkutucu gibi duruyor ama düzeltmek sizin elinizde olduğu için telaş etmeye gerek yok.
DRAM/FCLK=2 dengesi önemli midir?
Ryzen işlemcilerde önemlidir. Bir de bizim halkımızda şöyle bir şey var, yüksek MHz her zaman en iyisidir diye. Hayır, yüksek MHz her zaman en iyisi değildir. Bu işlemcilerin hepsi RAM performansı verecek şekilde üretilmiyor. Intel'de evet 4400-4600 MHz RAM'ler rahatlıkla kullanılabiliyor çünkü FCLK gibi bir dert yok onlarda. Ryzen işlemcili bir sistem kullanıyorsan bu dengeye önem vermelisin. İstediğiniz kaynağa bakabilirsiniz, 1:1 kullanılan 3800 MHz bir RAM her zaman 1:2 kullanılan bir 4600-4800 MHz'den daha iyi performans verir.
NOT: Tamamen RAM frekansına ihtiyaç duyan uygulamalardaki performansı bilmiyorum, bazı programlar tamamen RAM frekansına odaklandığı için belki orada FCLK'nin önemi yoktur, onu bilmiyorum.
4000-4400-4800-5066 MHz gibi yüksek MHz'li RAM kiti aldım, ne yapmalıyım?
Öncelikle size bu konuda şöyle bir şey demek istiyorum. Standart kullanıcısıysanız AMD Ryzen sistemlerde bu derece yüksek MHz olan RAM'lere ihtiyacınız yok. Zaten bunları alsanız da ortalama 3600 MHz kullanacaksınız, boşuna fazla para vermeyin. 3600 MHz bir RAM'in fiyatı 700 lirayken 4000 MHz ve üstü RAM'lerin fiyatı 1000 liradan başlıyor. Gerek yok, paranız cebinizde kalsın.
NOT: Samsung B Die çip arıyorsanız, overclock yapacaksanız bu istisnadır. Mesela 4400 MHz bir RAM bulmuşsunuzdur, XMP'si 19-19-19-39'dur. Bu mesela Samsung B Die'dır ve bunun için fazla para verilebilir. Ama standart kullanıcı iseniz herhangi bir 3200-3600 MHz RAM işinizi görür, para cebinizde kalsın farklı donanımları yükseltin.
Diyelim aldınız, ne yapmanız gerekiyor? XMP'yi açmanızı tavsiye etmem. Çünkü XMP'yi açıp frekansı 3600 MHz yaparsanız 4800'e göre ayarladığı alt gecikmeler aynı kalacak ve o gecikmeelri 3600 MHz kullanacaksınız. Böyle bir şey olmasını istemeyiz. Nedeni de şu. Mesela sen o RAM'i kendin değerleri tek tek girerek 3600 MHz 16-18-18-38 yapabilme imkanın varken XMP açıp 3600'e çektiğinde 4800 MHz'deki 19-26-26-46 değerini gidip 3600 MHz 19-26-26-46 diye girecek. Ki bu da RAM performansınızı bir miktar düşürecektir. Yani böyle yüksek XMP'li bir RAM aldıysanız ve Ryzen serisi bir işlemci kullanıyorsanız XMP açmayın, bütün değerleri tek tek elinizle girin.
Elle girmeniz için öncelikle RAM'inizin çipi hakkında fikir edinmeniz gerek. Bunu da Thaiphoon Burner programı sayesinde elde edebilirsiniz.
Şu şekil bir ekran açılıyor. ''Manufacturer'' sekmesinde yazan çip üreticisi, ''Die Density'' sekmesinde yazan ise çipinizi gösterir. Mesela bendeki RAM'in modeli 8 Gbit Samsung B Die. Sizde Micron varsa Manufacturer sekmesinde Micron yazar, Die Density sekmesinde 8 Gbit E Die falan yazar.
NOT: Bu program çipinizi %100 doğru söyleyemeyebiliyor. Ama çok yüksek ihtimalle doğru söylüyor. Eğer bulamazsanız Technopat Sosyal'de konu açın veya bu konu altında mesaj atın, yanlışsa doğrusunu bulmaya çalışabilirim.
Çipinizi buldunuz, diyelim Hynix CJR bulunduruyor. İnternetten ufak bir araştırma yapın CJR bellek kullananlar ne tür değerler verip stabiliteyi bulmuşlar, ortalama bir fikir edinmiş olursunuz. Tabii direkt gidip o değeri denemeyin, her çip tamamen aynı performansı vermez. ''Bin'' kalitesi de mevcut RAM'lerde. Mesela 2 kişide CJR çip vardır, birisi tRCDRD değerini 19 yapabilir diğeri 20 yapabilir 19 yaptığında stabil olmaz gibi gibi.
Daha sonra elle bütün değerleri girdikten sonra kaydedip çıkın. Öncelikle Prime95 Large FFTs testi öneririm. Bellek kontrolcünüzü stres testine sokuyor.
Download Prime95 version 30.19 Build 20
Download Prime95 - a handy tool for overclockers and system stability checkers, Prime95 has a feature called "Torture Test" that allows maximum stress testing on the CPU and RAM. There are several options allowing the stress test to focus on the memory, processor, or a balance of both.
www.guru3d.com
Daha sonrasında MemTest86 yapmanızı öneririm.
MemTest86 - Official Site of the x86 Memory Testing Tool
MemTest86 is the original self booting memory testing software for x86 and ARM computers. Supporting both BIOS and UEFI, with options to boot from USB.
www.memtest86.com
Daha sonrasında TestMem5 yapmanızı öneririm.
Memory Testing with TestMem5 TM5 with custom configs
www.overclock.net
Daha sonra AIDA64 Memory Benchmark yapmanızı öneririm. (Extreme olanını indirin.)
Tüm bunlardan sorunsuz bir şekilde geçtikten sonra da Valorant oynamanızı öneririm. Valorant, RAM stabilitesi için güzel bir oyun.
Yaptığınız RAM overclock değerlerini görebileceğiniz ZenTimings programını da buradan indirebilirsiniz.
ZenTimings
ZenTimings is a simple and lightweight app for monitoring memory timings on Ryzen platform.
Overclock riskli midir? Zararı var mıdır, donanımlarıma zarar verir mi?
Doğru yapılan bir overclock, sisteminize zarar vermez. Bunu unutmayın. Burada dikkatli olmanız gereken en büyük nokta BIOS'ta ayar girerken voltaj kısmında dikkatli olmanız. Mesela 1V girmeniz gereken değere yanlışlıkla 2V girmeyin, işte o zaman zarar verebilme ihtimaliniz var. Onun dışında yanlış gecikme girmeniz durumunda maksimum görüntü gelmez, onu da CLEAR CMOS pinlerine tornavida değdirerek veya BIOS pilini çıkartarak BIOS sıfırlayıp düzeltebilirsiniz.
Standart kullanıcıyım, nasıl bir RAM tercihinde bulunmalıyım?
Öncelikle bir bütçe belirle. Mesela 800 lira bütçen var, aç Akakçe gibi bir siteyi ve bütün RAM'lere bak. Mesela 3600 MHz RAM buldun 4-5 tane, hepsini al bir yere kaydet. Daha sonra o 4-5 tanesi arasında CL değeri düşük olanlara bak. Mesela birisi 3600 MHz CL18, birisi 3600 MHz CL17, birisi 3600 MHz CL16 birisi 3600 MHz CL19. İçlerinden en iyisi 3600 MHz CL16 olan, onu alıp geçebilirsin. Standart kullanıcısıysan olabildiğince yüksek MHz, olabildiğince düşük CL değerine sahip bir RAM bulmaya çalış.
Overclock yapmak istiyorum, nasıl bir RAM tercihinde bulunmalıyım?
Overclock yapmak istiyorsan çip araştırması, XMP araştırması ve RAM araştırması yapman gerek. Misal G.Skill TridentZ NEO RGB almak istiyorsun. Aç araştır Google'da, bu RAM'den hangi çipler hangi XMP'de hangi modelde çıkıyor gibisinden. Mesela F4-3200C14D-16GTZ gibi bir modelden Samsung B Die çıkıyor, F4-3200C16D-16GTZ olandan Hynix CJR çıkıyor gibi gibi. Eğer uğraşmak istemiyorum diyorsan şu an piyasada çipi garanti iyi çıkan modellerden birisi Crucial Ballistix 3000-3200-3600 MHz modelleridir.
Söyleyeceklerim bu kadar, eksik varsa aşağıda belirtmeyi unutmayın. Sorunuz varsa elimden geldiğince cevaplamaya çalışırım.
Son düzenleme:
