Çoğumuzun da sistem toplarken bildiği gibi, monitör seçimi gerçekten çok zordur, hatta bence sistem toplamanın en zor kısmı. Piyasada binlerce monitör var ve her birinin farklı özellikleri var. Burada dikkat etmemiz gereken ilk şey, hangilerine ihtiyacınız olup olmadığı. Öncelikle bazı terimleri bilmekte fayda var.
HDR (High Dynamic Range - Dinamik Yüksek Aralık) basitçe görüntüyü daha canlı gösteren bir teknolojidir. HDR'da parlaklık ve kontrast oranı fark ettiği için, daha yüksek kontrast ve parlaklık, daha güzel bir HDR deneyimi verecektir. Daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Kontrast siyah/beyaz dengesini ifade eder ve genelde XXXX:1 veya XX Milyon:1 şeklinde yazılır. Bu ikisi çok farklıdır. XXXX:1 şeklinde yazılanlar statik kontrast değerleridir, XX Milyon:1 olarak yazılanlar ise dinamik kontrast değerleridir. Kontrast değerlerinin en iyi olduğu paneller VA panellerdir ve şu anki kaliteli Samsung VA paneller ile statik kontrastlar 3000:1 değerine çıkmıştır ki bu değer mükemmel. Dinamik kontrast zaten şu anki monitörlerde sıkıntı yapacak değerlerde olmaz, alırken dikkat etmeniz gereken statik kontrasttır. Kontrast değerleri ile ilgili daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Monitör alırken en çok baş ağrıtan konulardan birisi de bu. Bir monitörden bahsedilirken "renk gamutu" ve "sRGB, DCI-P3, Adobe RGB, NTSC, Rec. 2020" gibi kelimeler aslında belli renk aralıkları içindir. sRGB web standartıdır. %100 sRGB kapsamı olan bir monitörden yazdırılan renkli bir fotoğraf, monitörde gözüken renklerin aynısı olacaktır. Adobe RGB'den fazla bahsetmeye gerek yok, Adobe'nin kendi renk gamutu ve çok işinize yarayacağını sanmam. NTSC, eski bir televizyon standartıdır. Şimdi kullanılmamaktadır. Rec. 2020, en geniş renk gamutudur. HDR teknolojisinin kullandığı renk gamutu Rec. 2020'dir. Eğer HDR içerik üretiyorsanız bu çok büyük bir önem arz eder. DCI-P3 ise filmlerde kullanılan bir standarttır. Daha fazla bilgi için bu ve bu sayfalara bakabilirsiniz.
NOT: IPS ekranlar genellikle daha fazla renk gamutu destekler ancak yeni VA paneller bu konuda IPS'lerden geri değildir. Profesyönel kullanım için OLED veya üst seviye bir IPS panel uygundur.
PPI (Pixels per inch - bir inch başına pikseller) ekranın piksel yoğunluğudur. "Piksel sayma" dediğimiz olay aslında ekranın piksel yoğunluğunun düşük olmasıdır. Bu nedenle 27" monitörlerde 2K, 32" ve üstünde (2K da buraya alınabilir) 4K monitörler tercih edilmelidir. Daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Hz değeri, ekrandaki piksellerin kendilerini bir saniyede kaç defa yenileyebildiklerini gösteren bir değerdir. Oyunculuk için 120 Hz ve üstü, profesyönel oyunculuk için ise 240 Hz ve üstü önerilmektedir. Çoğu 2019'dan önceki laptoplarda (hatta bazı 2020 laptoplarında da) 60 Hz bulunmaktadır. Düşük bütçe dışında en az 120 Hz tercih edilmelidir. Daha yüksek yenileme hızı, daha düşük sistem gecikmesi demektir. Bu sayfaya göz atmanız ile daha fazla bilgi sahibi olabilirsiniz.
Gecikme süresi monitörün ekran kartının oluşturduğu görüntüyü ekrana aktarmasında oluşan gecikmedir. Burada GtG (Gray to gray - griden griye) ve MPRT (Moving picture response time - hareket eden fotoğrafa tepki süresi) kelimelerini görürsünüz. GtG gecikme süresi bir pikselin bir gri süresinden diğerine geçmesindeki gecikmedir. GtG gecikmesi standart bir birim değildir çünkü tam bir ölçme metodu yoktur. MPRT ghosting'i ölçen bir gecikmedir. 1 ms GtG monitörlerde 1 ms MPRT monitörlerden daha az ghosting olur. Bazenleri de hiçbir şey yazmıyor markalar, mesela 1 ms gibi yazıyor. Bu gecikme çoğunda MPRT değeridir. Bazı markalar diğerlerinden daha dürüst olduğu için MPRT ve GtG değerlerini ayrı olarak verebiliyor. GtG değeri MPRT'den daha önemlidir. Daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Local dimming (yerel karartma) monitördeki dimming alanları ile çalışır. Local dimming destekleyen monitörlerde karanlık kısımlar daha karanlık, aydınlık kısımlar daha aydınlık olur. LED ekranların arka ışığı bütün bölümlerde aynıdır ancak local dimming destekleyen monitörlerde local dimming alanlarının aydınlatması ayrıdır. Bu teknoloji maliyetlidir. Her ne kadar CHG70 gibi orta bütçeli monitörlerde bulunsa da bunlarda bulunan local dimming iyi değildir ve olup olmaması arasındaki farkı anlayamazsınız. Yüksek bütçede local dimming'e mutlaka dikkat edilmelidir. Daha fazla bilgi için bu sayfaya bakabilirsiniz.
Eğer ekran kartınız yenileme hızınızdan daha düşük FPS alıyorsa veya çok daha yüksek FPS alıyorsa, ekranda yırtılmalar oluşacaktır. V-Sync (dikey senkronizasyon) bunu çözmek için icat edilmiştir. Ancak V-Sync yazılımsaldır ve bütün sorunları çözemez. Nvidia, FreeSync destekli monitörlerde G-Sync açılmasına yarayan bir sürücü yayınlamıştı, bunun bu kadar basit yapılmasının nedeni FreeSync destekleyen monitörlerin VRR (Variable refresh rate - değişken yenileme hızı) destekli olmasındandır. G-Sync veya FreeSync, monitörün yenileme hızını dinamik olarak oyunda aldığınız FPS'e göre değiştirir, böylece yırtılmaları önler. Gerçekten çok işe yarayan bir teknolojidir. Daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Monitörlere bakarken 16.7 milyon renk (8 bit), 1.073 milyar renk (10 bit) gibi ibareler görmüşsünüzdür. Bunları True Color (24 bit [monitör özelliklerinde yazan 8 bit]) veya Deep Color (30 bit [monitör özelliklerinde yazan 10 bit]) olarak da görmüş olma ihtimaliniz var. Bunlar aslında R, G, B renklerinin her birinden kaç bit görüntüleyebileceğinizdir. Renkler arası geçişler çok daha yumuşaktır ve tasarımcılıkta önem arz edebilir. Bir de FRC denilen bir olay var, bunu 8 bit + FRC olarak görme olasılığınız yüksektir, bu aslında gerçek 10 bit değildir. Her renk için olan 8 bit değeri daha sık göndererek 10 bit renk vermeyi amaçlar. İşin bir de sorun tarafı var, bu GIF'de gözüktüğü gibi (alt tarafta) FRC kullanan panellerde FRC açıkken bir titreşim ortaya çıkabilir. Peki, 8 bit + FRC ile 10 bit arasındaki fark nedir? Bunu gözleriniz anlayamaz. Bu sayfada yazıldığı gibi, 6 bit + FRC olan paneller gibi olmamakla beraber, 8 bit + FRC aslında başarılı bir teknolojidir. Görüntülediğiniz renk gamutunu artırır. Bu sayfada bu konuya ilgili daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
Monitörün ne kadar parlak olduğudur. Bu değer HDR için çok önemlidir. En iyi HDR deneyimi için parlaklık 1000 cd/m²'nin üstü olmalıdır. HDR'ı sık kullanmayacaksanız çok dikkat etmeniz gerekmez. Daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
En zor kısım işte burasıdır. Fanboylar çok kafa karıştırmakla beraber bu işi daha da zorlaştırmaktadır. Direkt olarak konuya girersek, öncelikle profesyönel oyuncu değilseniz TN paneli listeden silmelisiniz. Ne kadar performanslı bir panel olsa da renk ve kontrast bakımından kötüdür. IPS paneller renk bakımından ne kadar en başarılı paneller olsalar da genel olarak en yavaş panellerdir. Bu da yüksek yenileme hızlarında ghosting olayını meydana getirir. VA paneller yüksek kontrast oranları ile bilinir ve yeni VA paneller IPS'lere yakın renkler verebilmektedir. Bütün VA paneller aynı değil, o yüzden araştırmak burada önemlidir. Ghosting olayı maalesef VA'larda da görülmektedir. Quantum Dot bir LCD ekran teknolojisi değildir, onu da belirtmiş olayım burada. OLED ekranlarda piksel başına ayarlama olduğu için OLED'ler mükemmel siyahlar verebilmektedir. Ancak VA ve IPS'lerdeki gecikme sıkıntısı bunlarda da olabilmektedir. Daha fazla bilgi için bu sayfaya göz atabilirsiniz.
Şimdi karar verme vakti...
Kullanım amacı ve bütçenizi belirledikten sonra seçim yapmanız çok önemli. Oyunculuk için aldığınız bir monitörde tasarım yapabilirsiniz, eğer profesyonel değilseniz çoğu yüksek bütçeli oyuncu monitörü sizin tasarım ihtiyacınızı da görür.
Panel seçimi yaparken çoğunlukla TN aradan çıkartılır ve meydan VA ve IPS'e kalır. Burada aynısını ben de yapacağım, eğer profesyonel bir oyuncu değilseniz TN panel düşünmeyin. VA ve IPS olayında öncelikle şunu bilmeniz lazım, ghosting olayı VA'ya özgü değildir, hatta yüksek yenileme hızlarında IPS'de daha fazla görülür. Ghosting panelin gecikmesi ile ilgili bir sorundur ve TN almadıkça az bile olsa bu sorunu göreceksinizdir. Buna çok takılmanıza gerek yok bence. Şu anda hala mükemmel bir panel olmadığı için bazı şeylerden taviz vermeniz lazım olacak. Renk kalitesi bakımından IPS biraz daha öndedir. Ancak VA panelin kontrastı da IPS'den biraz daha öndedir.
IPS vs VA sorusuna her ne kadar IPS cevabı verilse de burada panel üreticisi çok önemlidir. Kaliteli VA paneller 178 dereceye kadar görüş açısı sağlıyor (bu aslında IPS'in bir özelliği) ve yüksek sRGB ile DCI-P3 renk gamutu kapsamı sağlıyor. VA panellerde 8 bit + FRC'ye sık rastlanırken IPS panellerde çoğunlukla 8 bit oluyor. IPS maliyetli bir panel ve IPS ekran monitörlerde genelde daha pahalı olur. Bu karar artık size kalmış. Bir monitör almadan önce sadece paneli değil, o panelin üreticisini de değerlendirmeyi unutmayın.
OLED ekranlar bana göre en güzeli. OLED teknolojisi monitörlerde çok yaygın değil, çoğunlukla laptop'larda, telefonlarda ve bazı yüksek bütçeli TV'lerde bulunuyor.
Parlaklık mevzusu kişiden kişiye ve ortam ışığına göre değişir. Bir ev kullanıcısı için 250 cd/m² bile gayet yeterlidir. Ancak eğer HDR kullanıyorsanız buraya dikkat etmeniz gerekir. 250 ve 300 cd/m² parlaklığı olan monitörlerin bazılarında HDR bulunsa da düzgün bir HDR deneyiminiz olmayacaktır. 600 cd/m² olanlarda bunlara kıyasla daha iyi olacaktır ama benim kişisel fikrim, 1000 cd/m² altında güzel HDR olmuyor. Düşük ve orta bütçede HDR'a dikkat etmek mantıklı değil. HDR kısmında da DisplayHDR, HDR10, HDR10+, Dolby Vision gibi kavramlar vardır. HDR10 bir HDR standartıdır ve DisplayHDR 400/600/1000 bu kısma girer. Eğer bir monitörde HDR10 varsa ama bu standartların hiçbiri yoksa, o monitörde HDR yokmuş gibi düşünebilirsiniz. HDR10+ ise HDR10 standartına göre daha güncel ama daha az yaygındır. HDR10+ 10 bit renkleri kullanır. En fazla 4.000 cd/m²'ye çıkıyor. Dolby Vision ise bunlar arasında en maliyetli olanıdır. 12 bit renkleri kullanır ve en fazla 10.000 cd/m²'ye kadar çıkar. Çoğunlukla rastlayacağınız HDR tipi HDR10'dur.
Renk gamutunda dikkat etmeniz gerekenler sRGB ve DCI-P3'tür. sRGB eğer %125 ise sRGB'si %100 olan bir monitörle sRGB kullanan uygulamalarda bir farkını göremezsiniz. %25 fazlası sadece daha fazlasını gösterebileceğini belirtir. Güncel monitörlerde sRGB değeri yeterlidir. Eğer özellikle bir renk gamutu ile çalışmıyorsanız oranlara çok takılmanıza gerek yok.
G-Sync ve FreeSync kısmında ise mutlaka en az FreeSync destekli almaya dikkat edin. Özellikle de yüksek yenileme hızları için geçerli.
Yenileme hızından bahsetmişken, düşük bütçe ve stüdyo monitörleri dışında 60 Hz almak çok mantıklı değil. CRT yenileme hızı bile 89 Hz iken yeni grafik kartları ile beraber bunun en az 120 Hz olması çok daha iyi olur. 3000 serisiyle beraber bunun içine 4K da dahil oluyor.
Local dimming desteği yüksek bütçede dikkat edilmesi gereken bir şeydir. Ne kadar local dimming alanı varsa o kadar güzel local dimming olur.
Renk derinliği kısmı çok fazla önemli değil ama hikayeli oyunlar oynuyorsanız ve görsele önem veriyorsanız 8 bit + FRC veya 10 bit monitörlerde daha güzel renk geçişleri görürsünüz.
Piksel yoğunluğu değerini korumak için 1080p'de 24 inç'in üstü, 2K'da 32 inç'in üstü tercih edilmemelidir. Yine de 32 inç için 4K daha uygun olacaktır. Eğer monitöre yakın değilseniz 1080p'de 27 inç, 2K'da 32 inç alınabilir.
Herhangi bir sorunuz olursa aşağıya yazabilirsiniz. Bu yazdıklarımın hiçbiri alıntı değildir.
