Karıştırılan ve merak edilen bir konu. Kafalarda soru bırakmayacak ölçüde açıklamaya çalışacağım.
Ghosting:
Ekrandaki hareketli nesneyi takip eden bir kalıntıdır. Asimetrik piksel geçişlerinden kaynaklanır.
1) Ghostingin monitörün yenileme hızıyla ilişkisi vardır. Örneğin, 144 Hz bir monitör saniyede 144 kere ekrandaki pikselleri yeniler. Bir saniye 1000 milisaniyeye tekabül eder. Ufak bir matematik hesabı:
Örneğin, 20 milisaniye bir siyahtan koyu griye geçiş süremiz var diyelim ve monitörümüz 144 Hz. Monitör, 6,9 milisaniyenin sonunda piksele diğer renge geç emrini vermesine rağmen biz daha ilk rengi tamamlayamadık çünkü 20 milisaniyede tamamlanıyor. İkinci pikselin rengi gelmesine rağmen daha ilk pikselin 13,1 milisaniyelik ekranda durma süresi kalıyor. Yani iki farklı renk bu süre zarfı boyunca birbiriyle çatışıyor, bu da ghostinge sebebiyet veriyor. Bu da bir döngü şeklinde devam ediyor. Gözün aradaki farkı hissedebileceği değer olarak kaynaklar 7 milisaniye diyor. Yani, diyelim ki sizin 144 Hz monitörünüzde 10 milisaniyelik bir tepki süreniz olsun. Olması gerekenden 3,1 milisaniye yüksektir demek bu. Evet, ghosting oluşur fakat tolere edilebilir seviyede olur. 14 milisaniye ve sonrası rahatsız etmeye başlar.
2) Ghostingin panel tipiyle de alakası vardır. Bildiğiniz üzere piyasada TN, VA ve IPS olmak üzere LCD monitörler var. TN ve IPS yapısı gereği hızlı tepki sürelerine ulaşabiliyor. Fakat VA panel yapısı gereği, kontrast yüksekliği yüzünden hızlı tepki sürelerine pek ulaşamıyor. Samsung'un G7 ve G9 gibi modellerinde kullandığı üst seviye paneller hariç neredeyse tüm -%99- VA paneller yavaş tepki sürelerinden muzdarip. Haliyle VA panelde monitörün yenileme hızına yetişememe sorunu çok daha fazla yaşanıyor ve ghosting görülme oranı artıyor.
Dört monitör üzerinden örnek vererek VA panellerin ulaşabileceği o berbat tepki süresini ve IPS ile arasındaki uçurum farkı göstermek isterim.
Inverse Ghosting:
Monitörlerdeki overdrive ayarıyla -Trace-Free, AMA gibi farklı isimleri de var- birlikte gelen bir sorun. Piksellere aşırı gerilim vererek onları daha hızlı geçiş yapmaya zorluyor. Böylece tepki süresi azalıyor. Kağıt üstünde güzel duruyor fakat ideal değeri bulmak gerek. Eğer overdrive değerini abartırsanız renkler hedeflerini şaşıyor. Örneğin, piksel siyahtan griye geri dönecekken fazla voltaj sebebiyle farklı bir renge gidiyor. Kısacası, piksellerin gereğinden fazla hızlı iletilmesi ve bunun sonucunda düz bir renk kalıntısı oluşmasıdır. Genellikle koyu renklidir, ancak bazıları beyaz/gri olabilir.
Bir yanlış anlaşılmayı da düzeltmek isterim, bazıları şöyle düşünüyor: "Ghosting cisimlerin arkasından görüntüyü takip eden kalıntı iken inverse ghosting cismin tam ters yönünden onu takip eden kalıntıdır. Yani, görüntünün geldiği yerin değil gittiği yerin renginin değişmesidir." Böyle bir şey yok arkadaşlar, hem ghosting hem de inverse ghosting bir nesneyi arkadan takip eden izlerdir. Aradaki fark, yukarıda belirttiğim gibidir. Ghosting, piksellerin tepki süresinin yenileme hızına yetişemeyip çok yavaş geçmesi nedeniyle oluşan nesnenin izidir. Sarı ve yeşil uzaylının aynısı tekrarlanır ancak daha soluktur. Inverse ghosting ise piksellerin gereğinden hızlı iletilmesi ve bunun sonucunda düz bir renk kalıntısı oluşmasıdır. Evet, yine soluktur fakat sarı ve yeşil uzaylının aynısı tekrarlanmaz. Farklı renk gelir, bozulduğu belli olur. Ghosting asla bir nesnenin önünde, gittiği yönde olamaz arkadaşlar. Monitör bir saniye sonra ne olacağını nereden bilsin?
Black Smearing:
VA panellerde diğer bir göze çarpan sorun. Koyu renklerden daha açık tonlara geçerken oluşan ghostinge verilen ad. VA panellerin kontrast yüksekliği sebebiyle koyu ve açık tonlar arasındaki renk farkı çok daha fazla diğer panellere göre. Haliyle bunların birbirine yetişme süresi de çok daha fazla oluyor. Bu da durağan olmayan görüntülerde oldukça rahatsız edici bir deneyim sunuyor. Bu sebepten rekabetçi FPS gibi hızlı akan ve saniyelerin önemli olduğu oyunları oynayanlara VA panel önerilmez, can sıkıcı bir durum. Aslında, VA panelin bu sorunu genel olarak can sıkıcı. Koyu mod kullanıyorsanız internette sörf ederken bile rahatsız ediyor. Karanlık temalı dizi ve filmlerde de az da olsa fark ediliyor. Güzel siyahlar elde etmek için göze bu zulmü çektirmek herkese göre değil, bu sebepten az tercih edilir.
Ghosting:
Ekrandaki hareketli nesneyi takip eden bir kalıntıdır. Asimetrik piksel geçişlerinden kaynaklanır.
1) Ghostingin monitörün yenileme hızıyla ilişkisi vardır. Örneğin, 144 Hz bir monitör saniyede 144 kere ekrandaki pikselleri yeniler. Bir saniye 1000 milisaniyeye tekabül eder. Ufak bir matematik hesabı:
1000/144=6,9 Yani, her piksele 6,9 milisaniye süre tanınıyor. Her 6,9 milisaniyede bir monitör piksellere "Sen diğer renge geç hele bakayım." diyor. Monitörünüzün tepki süresi 6,9 milisaniyenin altındaysa geçiş sorunsuz tamamlanıyor. Eğer 6,9 milisaniyenin üstündeyse hafiften ghosting başlıyor.Örneğin, 20 milisaniye bir siyahtan koyu griye geçiş süremiz var diyelim ve monitörümüz 144 Hz. Monitör, 6,9 milisaniyenin sonunda piksele diğer renge geç emrini vermesine rağmen biz daha ilk rengi tamamlayamadık çünkü 20 milisaniyede tamamlanıyor. İkinci pikselin rengi gelmesine rağmen daha ilk pikselin 13,1 milisaniyelik ekranda durma süresi kalıyor. Yani iki farklı renk bu süre zarfı boyunca birbiriyle çatışıyor, bu da ghostinge sebebiyet veriyor. Bu da bir döngü şeklinde devam ediyor. Gözün aradaki farkı hissedebileceği değer olarak kaynaklar 7 milisaniye diyor. Yani, diyelim ki sizin 144 Hz monitörünüzde 10 milisaniyelik bir tepki süreniz olsun. Olması gerekenden 3,1 milisaniye yüksektir demek bu. Evet, ghosting oluşur fakat tolere edilebilir seviyede olur. 14 milisaniye ve sonrası rahatsız etmeye başlar.
2) Ghostingin panel tipiyle de alakası vardır. Bildiğiniz üzere piyasada TN, VA ve IPS olmak üzere LCD monitörler var. TN ve IPS yapısı gereği hızlı tepki sürelerine ulaşabiliyor. Fakat VA panel yapısı gereği, kontrast yüksekliği yüzünden hızlı tepki sürelerine pek ulaşamıyor. Samsung'un G7 ve G9 gibi modellerinde kullandığı üst seviye paneller hariç neredeyse tüm -%99- VA paneller yavaş tepki sürelerinden muzdarip. Haliyle VA panelde monitörün yenileme hızına yetişememe sorunu çok daha fazla yaşanıyor ve ghosting görülme oranı artıyor.
Dört monitör üzerinden örnek vererek VA panellerin ulaşabileceği o berbat tepki süresini ve IPS ile arasındaki uçurum farkı göstermek isterim.
İlk olarak ülkemizde de tutulan giriş-orta seviye IPS panelli 24G2U modelinin tepki süresini paylaşayım:
Tepki süresi olarak en iyi IPS modellerden olan Dell Alienware AW2521HF:
Tepki süresi olarak VA panelin en kötü temsilcilerinden biri olan 27 inç Samsung G3 modeline bakalım:
G3'ün 24 inç modelinde de durumlar pek farklı değil:
Tepki süresi olarak Samsung'un G7 ve G9 serisinden sonraki en iyi VA panel modellerden biri olan HP Omen 27C'de bile:
Tepki süresi olarak en iyi IPS modellerden olan Dell Alienware AW2521HF:
Tepki süresi olarak VA panelin en kötü temsilcilerinden biri olan 27 inç Samsung G3 modeline bakalım:
G3'ün 24 inç modelinde de durumlar pek farklı değil:
Tepki süresi olarak Samsung'un G7 ve G9 serisinden sonraki en iyi VA panel modellerden biri olan HP Omen 27C'de bile:
Inverse Ghosting:
Monitörlerdeki overdrive ayarıyla -Trace-Free, AMA gibi farklı isimleri de var- birlikte gelen bir sorun. Piksellere aşırı gerilim vererek onları daha hızlı geçiş yapmaya zorluyor. Böylece tepki süresi azalıyor. Kağıt üstünde güzel duruyor fakat ideal değeri bulmak gerek. Eğer overdrive değerini abartırsanız renkler hedeflerini şaşıyor. Örneğin, piksel siyahtan griye geri dönecekken fazla voltaj sebebiyle farklı bir renge gidiyor. Kısacası, piksellerin gereğinden fazla hızlı iletilmesi ve bunun sonucunda düz bir renk kalıntısı oluşmasıdır. Genellikle koyu renklidir, ancak bazıları beyaz/gri olabilir.
Bir yanlış anlaşılmayı da düzeltmek isterim, bazıları şöyle düşünüyor: "Ghosting cisimlerin arkasından görüntüyü takip eden kalıntı iken inverse ghosting cismin tam ters yönünden onu takip eden kalıntıdır. Yani, görüntünün geldiği yerin değil gittiği yerin renginin değişmesidir." Böyle bir şey yok arkadaşlar, hem ghosting hem de inverse ghosting bir nesneyi arkadan takip eden izlerdir. Aradaki fark, yukarıda belirttiğim gibidir. Ghosting, piksellerin tepki süresinin yenileme hızına yetişemeyip çok yavaş geçmesi nedeniyle oluşan nesnenin izidir. Sarı ve yeşil uzaylının aynısı tekrarlanır ancak daha soluktur. Inverse ghosting ise piksellerin gereğinden hızlı iletilmesi ve bunun sonucunda düz bir renk kalıntısı oluşmasıdır. Evet, yine soluktur fakat sarı ve yeşil uzaylının aynısı tekrarlanmaz. Farklı renk gelir, bozulduğu belli olur. Ghosting asla bir nesnenin önünde, gittiği yönde olamaz arkadaşlar. Monitör bir saniye sonra ne olacağını nereden bilsin?
Black Smearing:
VA panellerde diğer bir göze çarpan sorun. Koyu renklerden daha açık tonlara geçerken oluşan ghostinge verilen ad. VA panellerin kontrast yüksekliği sebebiyle koyu ve açık tonlar arasındaki renk farkı çok daha fazla diğer panellere göre. Haliyle bunların birbirine yetişme süresi de çok daha fazla oluyor. Bu da durağan olmayan görüntülerde oldukça rahatsız edici bir deneyim sunuyor. Bu sebepten rekabetçi FPS gibi hızlı akan ve saniyelerin önemli olduğu oyunları oynayanlara VA panel önerilmez, can sıkıcı bir durum. Aslında, VA panelin bu sorunu genel olarak can sıkıcı. Koyu mod kullanıyorsanız internette sörf ederken bile rahatsız ediyor. Karanlık temalı dizi ve filmlerde de az da olsa fark ediliyor. Güzel siyahlar elde etmek için göze bu zulmü çektirmek herkese göre değil, bu sebepten az tercih edilir.
